ГАЗ

1929 жылы 31 мамырда КСРО Халық шаруашылығы жоғары кеңесі мен Американың Форд Мотор компаниясы Форд-А типті жеңіл және Форд-АА типті жүк көліктерінің сериялық өндірісін ұйымдастыру және жолға қою барысында техникалық көмек көрсету туралы келісімге қол қойды. Технологиялық және құрылымдық жобалауды Америкада негізінен кеңестік инженерлер Ford Motor компаниясымен тығыз ынтымақтастықта жүргізді. Сәулет-құрылыс жобасын «Остин және К» жасаған.

1932 жылы 29 қаңтарда конвейерден бірінші машина – НАЗ-АА жүк көлігі шықты. Ал 1932 жылдың желтоқсанынан бастап автомобиль зауытында орта класты жолаушылар көлігі ГАЗ-А құрастырыла бастады.

ГАЗ-А және ГАЗ-АА модельдерінің алғашқы автомобильдері американдық Форд компаниясының сызбалары бойынша шығарылды. Бұған қарамастан, олар американдық прототиптерден біршама ерекшеленді: орыс нұсқасы үшін ілініс картері мен рульдік механизм күшейтілді. Форд әзірлемелерін пайдалануды олардың шешімдерін іздеу және енгізумен біріктіре отырып дизайнерлер «бір жарымға» негізделген көптеген модификацияларды жасады. 1933 жылы ГАЗ-03-30 қызметтік автобус пайда болды.1934 жылдың аяғында конвейерге ГАЗ-ААА үш осьті жүк көлігі шықты. Кейінірек ГАЗ-410 самосвалы пайда болды. Ал 1937 жылы Горький автомобиль зауытының филиалында ГАЗ-55 санитарлық автобусы шығарыла бастады. Сондай-ақ сол жылдары газгенераторлы ГАЗ-42 автокөлігі жасалды. ГАЗ-А автокөлігінің негізінде 500 кг жүкке арналған тұтасметалды кабинасы мен металл платформасы бар ГАЗ-4 пикап құрастырылды. ГАЗ-4 пикаптары 1933 жылы конвейерден шыға бастады.

Зауыт тарихындағы жаңа белес М-1 жолаушылар вагонын жасау және шығару болды. Фордпен қол қойылған келісім бойынша бұл машина ГАЗ-А сияқты Фордтың прототипі болып шықты. Дегенмен, 1933 жылы қабілетті маман және ұйымдастырушы А.А.Липгарт басқарған ГАЗ конструкторлық командасы бірінші модельді өндіруде және пайдалануда жинақталған тәжірибені ғана емес, сонымен қатар кеңестік көлікке деген өзіндік көзқарасты есепке алып, американдық модельді көшіруден үзілді-кесілді бас тартты.

Автокөліктің сыртқы түрі де өзгерді: алдыңғы жағының ұлғаюына және жақтау мен доңғалақ базасының ұзаруына байланысты пропорциялар жақсарды. Бүкіл алдыңғы жинақтың сыртқы түрі – сорғыштың қанаттары мен радиатор төсемі қызықтырақ болды. Осылайша ГАЗ-М1 автокөлігін жасау арқылы зауыттың конструкторлық тобы үлкен сынақтан өтіп қана қойған жоқ, сонымен бірге ГАЗ жобалау мектебінің негізін қалады. 1937 жылы М-1 автокөлігі Парижде өткен Дүниежүзілік өнеркәсіп көрмесінде КСРО-ның автомобиль өндірісінің өнімі ретінде көрсетілді.

Жаңа қозғалтқышы бар жеңіл автокөлік ГАЗ-11-73 индексін алды. Оның алғашқы модельдері 1938 жылы дайын болды. Автомобильдерге қуаттық қондырғылардан өзге бірқатар жақсартулар: ұзартылған алдыңғы серіппелер, тиімдірек тежегіштер, жаңа аспаптар панелі және т.б. енгізілді. ГАЗ-11-73 негізінде фаэтон шанағы бар ГАЗ-11-40 автокөлігі жасалды. Бірақ жаппай өндірістің басталуына соғыс кедергі болды. Ал В.А.Грачев ГАЗ-61 жасаған толық жетекті модификация жаппай өндірілді. Көлік 38’ көлбеу еңістерге жүріп, тік баспалдақпен оңай көтерілді, тереңдігі 720 мм болатын өткелді еңсерді.

Ұлы Отан соғысы зауытты әскери техника өндірісіне қайта бағдарлауды талап етті. Зауыт конструкторлары мен технологтары тез арада жаңа көліктерді, атап айтқанда ГАЗ-64 және ГАЗ-67 жол жүріс машиналарын, БА-64 броньды машиналарын, BA-64B, Т-60, Т-70 танктерін жасап шығарып, өндіріске дайындады. Жүк көліктерімен қатар зауыт өздігінен жүретін зеңбіректерді, оқ-дәрілер мен әртүрлі әскери техника шығаруды жолға қойды.

Үкімет автозауыт қызметкерлерінің еңбегін жоғары бағалап, зауытты Ленин, Қызыл Ту және І дәрежелі Отан соғысы ордендерімен марапаттады. Жаңа көліктердің тізбегінің басында ГАЗ-51 жүк көлігі тұрды. Аталған көлік түрі 1946 жылдың маусым айында жаппай өндіріске шықты.

Ол кезде ГАЗ-51 өте жетілдірілген және мінсіз дизайнға ие болды. Оны жасаушылар салмағын бұрынғымен салыстырғанда шамалы ұлғайта отырып, жүк көтергіштігін бір жарым еседен асырып және жөндеуаралық жүрісін екі есеге ұлғайтты. 70 ат күші бар алты цилиндрлі қозғалтқыш 70 км/сағ жылдамдықты дамытуға мүмкіндік берді. Автомобиль отыз жылда бірнеше рет жаңартылды. Бастапқыда соғыстан кейінгі жылдарда болат табақтың тапшылығына байланысты көліктерде кабинасы ағаш аяқтары бар ағаш пен метал аралас конструкциядан тұрды. Кейінірек кабиналар толығымен металдан жасалды. Одан кейінгі жылдары автомобиль ГАЗ-51А модельдік индексінде көрсетілген бірқатар өзгерістерге ұшырады.

Екінші игерілген ГАЗ М-20, атақты «Победа» автокөлігі болды. Оның алғашқы партиясы 1946 жылы маусымда жиналды.

Бұл көлік тек отандық көлік тарихында ғана емес, жалпы әлемдік көлік өнеркәсібінде аты жазылып қалды. ГАЗ М-20 шанағының ерекше формасының арқасында танымал. Онда аэродинамикалық қарсылық өте төмен болып келеді. Машинаның дизайны сол кездегі автомобиль сәні әлемінде жаңа үрдіс ашты. Бұл үрдісті кейінгі 2-3 жылда көптеген әлемдік автоөндірушілер іліп әкетті.

Седан корпусы бар базалық модельмен қатар 1949 жылдан бастап кабриолет шанақты модификация шығарылды. Елімізде такси қозғалысының дамуына сәйкес 37 мыңнан астам «такси» модификациясындағы автомобиль шығарылды. Барлығы он екі жарым жыл ішінде 235 мыңнан астам ГАЗ М-20 көлігі конвейерден шықты. Оның негізінде ГАЗ-72 толық жетекті моделі де шығарылды.

1948 жылы дизайнерлер тобы А.А.Липгарт және Н.А.Юшманов үкіметтік тапсырма бойынша жаңа үлкен классты жеңіл автокөліктің жобасын жасауға кірісті. Ол ГАЗ-12 «ЗИМ» (Молотов атындағы зауыт) индексін иеленді. Бірінші өнеркәсіптік партия 1950 жылы шығарылды.

Автокөліктің сол уақыттар үшін бірқатар прогрессивті техникалық шешімдері бар болды және жайлылықтың жоғары деңгейімен жылытылатын артқы орындықтар. үшдиапазонды радио, автоматты қалпына келтіруі бар бұрылыс сигналының қосқышымен ерекшеленді.

1956 жылы конвейерге тұрған «Волга» ГАЗ-21 ерекше классикалық автомобиль болып табылады. Адамдардың көпшілігі үшін «жиырма бір» тұтас бір дәуірдің белгісіне айналды. Өз заманының озығы болған оны бүгінгі күнде де жоғары бағалайтындар баршылық. Тіпті соңғы жылдары аталған модельге қызығатындардың саны өскенін де байқауға болады.

«Волганы» ең мықты әрі ұзақ қызмет ететін автомобильдердің қатарына жатқызуға болады. Осы тұста оның «такси» ретінде өзін жақсы таныта алғанын айта кеткен жөн.

1959 жылы кәсіпорынның жаңа флагманы өмірге келді. Ол жеті орындық «Чайка» ГАЗ-13 болды. Машинаның дизайны сол заманғы автомобильдердің сән әлемінде тенденция қалыптастырып тұрған автомобиль өндірушілердің үлгілеріне қарап жасалды. «Чайка» конструкция тұрғысынан келгенде бірқатар техникалық жаңалықтардың арқасында өзіне қызықтыра алды. Ол V-пішіндес сегізцилиндрлі қуаттылығы 195 а.к қозғалтқышпен, төрткамералы карбюратормен, рульді гидрокүшейткішпен, гидромеханикалық берілу қорабымен жарақтандырылды.

1984 жылы ГАЗ-3102 «Волга» моделін шығару басталды.